Τα πολλαπλά οφέλη μιας πιθανής αποποινικοποίησης των ελαφρών ναρκωτικών αναδεικνύει η τελευταία μελέτη του Κέντρου Φιλελεύθερων Μελετών (ΚΕΦίΜ) σε συνεργασία με το ευρωπαϊκό δίκτυο EPICENTER. Στη χώρα μας δεν υφίσταται κανένας σαφής διαχωρισμός μεταξύ ελαφρών και σκληρών ναρκωτικών, με συνέπεια να επιβαρύνεται σημαντικά το δικαστικό και σωφρονιστικό σύστημα. Επισημαίνεται ότι πάνω από ένας στους πέντε κρατουμένους στη χώρα μας βρίσκεται υπό κράτηση για υπόθεση ναρκωτικών, ενώ το 2022 περίπου το 60% των υποθέσεων αφορούσε κάνναβη. Εναπόκειται, επομένως, στη διακριτική ευχέρεια του κάθε δικαστή αν θα αντιμετωπίσει τον εκάστοτε συλληφθέντα ως χρήστη και εξαρτημένο ή ως έμπορο ναρκωτικών. Οι συντάκτες της έκθεσης, ο δρ κοινωνικών επιστημών στο Labour Market University του Leicester και λέκτορας στο Μητροπολιτικό Κολλέγιο Χρήστος Μαντάς, και ο συντονιστής ερευνητικών προγραμμάτων στο ΚΕΦίΜ, Κωνσταντίνος Σαραβάκος, προτείνουν να εξεταστούν για τους χρήστες άλλες λύσεις – από την ήπια ποινική προσέγγιση μέχρι την πλήρη αποποινικοποίηση της χρήσης. Στην περίπτωση των εξαρτημένων είναι απαραίτητο να υπάρξει πρόνοια για την αποτελεσματικότερη κοινωνική και ψυχολογική υποστήριξή τους. Επιπλέον, προτάσσουν την πρόβλεψη νόμιμης πώλησης ελαφρών ναρκωτικών ουσιών, ώστε μέσω του ελέγχου των δικτύων προμήθειας να παταχθεί η εγκληματικότητα και να φορολογηθεί η χρήση, με στόχο τη χρηματοδότηση του συστήματος υγείας και κοινωνικών δράσεων κατά της χρήσης ναρκωτικών ουσιών.
Οι ερευνητές παραθέτουν καλές πρακτικές από άλλες χώρες, όπου έχει προηγηθεί η αποποινικοποίηση των ελαφρών ναρκωτικών. Χαρακτηριστική περίπτωση είναι η Ολλανδία, όπου έχουν εφαρμοστεί φιλελεύθερες πολιτικές από τη δεκαετία του ’70. Η αποποινικοποίηση των ελαφρών ναρκωτικών περιόρισε την εγκληματικότητα που σχετίζεται με τα ελαφρά ναρκωτικά κατά 37,5% και με τα σκληρά ναρκωτικά κατά 5% τη χρονική περίοδο 2010-2022. Το 2001 η Πορτογαλία αποφάσισε να προωθήσει μια πολιτική ανοχής έναντι της χρήσης και κατοχής μικρών ποσοτήτων ελαφρών ναρκωτικών, ενώ οι ποινές για την κατοχή μεγαλύτερων ποσοτήτων είναι πλέον διοικητικές και όχι ποινικές. Ως αποτέλεσμα της στροφής αυτής, το σωφρονιστικό σύστημα αποφορτίστηκε: το ποσοστό των φυλακισμένων για υποθέσεις που σχετίζονται με ναρκωτικά μειώθηκε από 40% σε 15%, ενώ το κοινωνικό κόστος των ναρκωτικών μειώθηκε κατά 12% στα πρώτα μόλις πέντε χρόνια εφαρμογής της νέας νομοθεσίας. Και στις δύο χώρες σημειώθηκε μείωση στη μετάδοση του ΗΙV μεταξύ των χρηστών ηρωίνης. «Αυτή η παράμετρος έχει ιδιαίτερη σημασία για την Ελλάδα, καθώς ο πληθυσμός των ατόμων με ιστορικό ενέσιμης χρήσης ναρκωτικών υπερεκπροσωπείται στα σωφρονιστικά καταστήματα, ενώ ο επιπολασμός των επικίνδυνων πρακτικών, όπως η κοινή χρήση συρίγγων μεταξύ των κρατουμένων είναι πολύ υψηλός», υπογραμμίζουν οι ερευνητές.
Στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, η πολιτεία Ορεγκον στις ΗΠΑ έχει ιστορικό στις φιλελεύθερες κοινωνικές πολιτικές: το 1973 αποποινικοποιήθηκε η κατοχή και η χρήση ελαφρών ναρκωτικών ουσιών, ενώ το 1998 έγινε νόμιμη η χρήση ναρκωτικών για ιατρικούς σκοπούς. Το 2010 έγινε πλήρης αποποινικοποίηση της κάνναβης και το 2020 προχώρησε μέσω δημοψηφίσματος στην πλήρη αποποινικοποίηση της κατοχής και των σκληρών ναρκωτικών. Ως αποτέλεσμα των παραπάνω μεταρρυθμίσεων, οι μηνιαίες συλλήψεις για σχετικά παραπτώματα το διάστημα 2017-21 μειώθηκαν από 1.244 σε 209. Στις περισσότερες περιπτώσεις επιβλήθηκαν χρηματικά πρόστιμα, εξέλιξη που παρήγαγε θετικά αποτελέσματα σε ό,τι αφορά την αποσυμφόρηση του σωφρονιστικού συστήματος. Μια επιπλέον διάσταση είναι ότι η πώληση ελαφρών ναρκωτικών συνοδεύεται με πολιτειακό φόρο της τάξης του 17%.